Quá trình hình thành

Từ thời dựng nước, địa bàn thị trấn Hát Lót thuộc bộ Tân Hưng, một trong 15 bộ lạc của nước Văn Lang. Đến thời Lê, theo "Dư địa chí" của Nguyễn Trãi, phủ Gia Hưng có một huyện là Thanh Xuyên và 5 châu gồm: châu Mai, châu Mộc, châu Việt (Yên Châu), châu Thuận, châu Phù Hoa (Phù Yên). Địa bàn các bản Dôm, Lót, thuộc châu Thuận, phủ Gia Hưng, xứ Hưng Hóa (Hưng Hóa Thừa Tuyên).

Theo sách "Hưng Hóa phong thổ lục" của Hoàng Bình Chính, đời đầu Lê Cảnh Hưng (Khoảng chúa Trịnh Sâm), khoảng năm 1767 - 1782), châu Thuận vì quá rộng nên cắt đặt thêm 3 châu là Mường La, Mai Sơn, Tuần Giao. Địa bàn thị trấn thuộc phìa Hát Lót, châu Mai Sơn.

Ngày 23/8/1904, Toàn quyền Đông Dương quyết định đổi tỉnh Vạn Bú thành tỉnh Sơn La. Tỉnh Sơn La tại thời điểm này gồm các châu: Châu Thuận, Mường La, Mai Sơn, châu Yên, châu Mộc, Phù Yên, Tuần Giáo, Điện Biên, châu Lai, Quỳnh Nhai và phủ Luân Châu. Địa bàn thị trấn thuộc sổng Tạo (Châu Mai Sơn).

Cách mạng tháng Tám thành công (năm 1945), xã Trung Thành được thành lập. Địa bàn các bản Lót, Dôm thuộc xã Trung Thành (Châu Mai Sơn).

Cuối năm 1953, xã Trung Thành được tách ra thành 2 xã: Cò Nòi, Hát Lót. Địa bàn thị trấn ngày nay thuộc xã Hát Lót, huyện Mai Sơn.

Ngày 05/5/1958, thực hiện chủ trương chuyển lực lượng bộ đội sang làm kinh tế trên địa bàn tỉnh Sơn La, các đơn vị bộ đội: Đại đội 5, 6, 7, 8 thuộc Tiểu Đoàn 930 (Trung đoàn 148) nhanh chóng triển khai quân ra sản xuất, thực hiện nhiệm vụ xây dựng và phát triển kinh tế ở khu vực cao nguyên Nà Sản. Theo đó, Nông binh Nà Sản được thành lập, sau đó đổi tên thành Nông trường Quân đội Nà Sản.

Trong quá trình lao động, sản xuất và chiến đấu, đứng trước nhu cầu cần phải có một đơn vị giải quyết các thủ tục hành chính, đảm bảo đời sống, sinh hoạt của nhân dân, ngày 15/11/1968, Bộ trưởng Bộ Nội Vụ ban hành Quyết định số 632-NV phê chuẩn thành lập thị trấn Nông trường Tô Hiệu thuộc huyện Mai Sơn và sáp nhập các bản dân cư ở khu vực Hát Lót vào thị trấn Nông trường. Địa bàn các tiểu khu 1, 2, 20, Bắc Quang thuộc thị trấn Nông trường Tô Hiệu. 

Địa bàn thị xã Sơn La bị đế quốc Mỹ ném bom gây thiệt hại nặng nề, năm 1972, Tỉnh Ủy Sơn La quyết định sơ tán một số cơ quan tỉnh còn đóng trên địa bàn thị xã Sơn La và vùng phụ cận thị xã về Mai Sơn nhằm giãn dân để giảm bớt thương vong và bảo vệ an toàn các cơ quan. Theo đó, xã Hát Lót tách một phần diện tích và dân cư cho cán bộ, nhân viên các cơ quan tỉnh và thị xã hoạt động. Khu phố II được thành lập (thuộc phường Chiềng Lề, thị xã Sơn La) gồm 3 tổ dân phố và bản Dôm.

Năm 1977, Bộ trưởng Phủ thủ tướng ban hành Quyết định số 79-BT ngày 13/4/1977 về thành lập một số thị trấn thuộc các huyện Mai Sơn, Phù Yên, Sông Mã, Mộc Châu và giải thể thị trấn Vạn Yên thuộc huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La. Này 20/4/1977, Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La ban hành Quyết định số 107/QĐ-UB về việc giải thể Khu phố II thuộc thị xã Sơn La, thành lập thị trấn Hát Lót và ban giao cho Ủy ban nhân dân huyện Mai Sơn quản lý.

Thực hiện Nghị quyết số 77/1999/NĐ-CP ngày 20/8/1999 của Chính phủ về giải thể thị trấn Nông trường Tô Hiệu, ngày 11/9/1999, Ủy ban nhân dân huyện Mai Sơn ban  hành Quyết định số 290/QĐ-UBND về việc giải thể, sáp nhập 17 tiểu khu khu của thị trấn Nông trường giao về các xã, thị trấn quản lý. Theo đó, 4 tiểu khu: Bắc Quang, 1, 2, 20 của thị trấn Nông trường Tô Hiệu được sáp nhập vào thị trấn Hát Lót và lần lượt đổi tên thành các tiểu khu 18, 19, 20, 21.

Từ năm 1999 – 2015, thị trấn Hát Lót ổn định địa giơi hành chính với 22 tiểu khu, bản, trong đó có bản Dôm và 21 tiểu khu: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21.